Otwórz mi drzwi pokajania, o Dawco Życia – metropolita Paweł (Saliba) na Niedzielę o Celniku i Faryzeuszu.
12.02.2022
Otwórz mi drzwi pokajania, o Dawco Życia… Tak Cerkiew wyśpiewuje przez cztery niedziele poprzedzające Post. Niedziela ta może być traktowana „jako drzwi”, przez które wchodzimy do świętego etapu, który prowadzi nas do Paschy; traktowana jako ta, która otwiera nam atmosferę pokajania prowadzącą nas do Powstania z martwych. Słowo „pokajanie” w Świętych Ewangeliach oznacza „zmienienie się w sobie samym”[po arabsku może oznaczać też: „zmienienie się w duszy”]; to coś dużo więcej, niż wstrzemięźliwość od niektórych pokarmów i zewnętrzne okazywanie tego. To żądanie od nas zmiany fundamentalnej [po arab. od rdzenia „korzeń”, czyli dotykająca korzenia zła, sedna sprawy przyp. tłum.], odnowy i powrotu.
I aby dodać nam odwagi i zachęcić do prawdziwego pokajania, Cerkiew czyta naszym uszom tej niedzieli fragment Ewangelii od Łukasza, rozdział 18. Zostaje nam w nich ukazanych dwóch mężczyzn, którzy poszli do Świątyni pomodlić się. Jeden z nich odpowiada za siebie i swoje czyny z powodu swych pokory i prawdziwej skruchy – to celnik. Drugi natomiast twierdzi, że wypełniał wszystkie wymogi Prawa, jest dumny w sobie [w swej duszy]. Lecz tak naprawdę to wypaczenie znaczenia religii, a co za tym idzie, to zamiana jej w niektóre zewnętrzne wymogi i kroki pobożności wykorzystując pieniądze, którymi obsypał Świątynię.
Mogę stwierdzić, iż ta przypowieść jest najbardziej niebezpieczną ze wszystkich przypowieści. Zwykliśmy ganić faryzeizm, lecz człowiek z tej Ewangelii mówi nam „mimo wszystkich mych grzechów, nie jestem faryzeuszem, nie jestem obłudnikiem”. Albowiem modlitwa tego faryzeusza nie jest tak zupełnie zła. Mówi o sobie, że pości, że daje dziesięcinę, nie popełnia wielkich grzechów – a przecież wszystkie te sprawy są faktami. I w tym samym czasie nie wzywa do traktowania jako godnego wychwalania tychże spraw, lecz woła, że to Bogu należy oddawać chwałę. Lecz on grzeszy [po arab. może oznaczać też: „popełnia błąd”] w dwóch kwestiach. Po pierwsze, w modlitwie jego nie ma pokajania ani pokory. Przez to wielu z nas nie jest świadomych tego, że był on winny. Co więcej – to jest to drugie – porównuje siebie do celnika w dumie i pogardzie. Czy mamy prawo osądzać faryzeusza i twierdzić, że dusze nasze są bardziej prawe? Jeśli tak czynimy, to popełniamy tę samą pomyłkę [arab. słowo ḡala oznacza dokładnie: bezmyślny lub nieumyślny błąd, obrazę, coś niewłaściwego niedostrzeżonego przez umysł], którą poczynił faryzeusz. Czy mamy prawo postawić siebie samych w opozycji do drugiego, a nawet na tym samym poziomie, jak to uczynił celnik? Możemy to zrobić, jeśli nasze postępowanie jest takie, jak jego. Czy mamy śmiałość powiedzieć, że pokora nasza jest taka, jak jego pokora? Że takie jest nasze pokajanie? Jeśli nie osądziliśmy faryzeusza bez bycia jak celnik, to wpadliśmy w sam faryzeizm.
Rzućmy okiem na celnika: nie śmie wznieść swych oczu do góry; bije się w pierś, prosi Boga o zmiłowanie się nad sobą. Bowiem on wie, że jest grzeszny – wszystkie jego cielesne czynności wyrażają jego pokorę. Dla tego powodu powiedział Pan: Zaprawdę, ten człowiek zstąpił do domu swego usprawiedliwiony, bez tamtego. To powiedzenie „bez tamtego” już pozostawiło nam miejsce do myślenia o położeniu faryzeusza. Potem dodał Pan: Każdy, kto wywyższa siebie samego, upokarza się; a kto upokarza siebie samego, wywyższa się.
Czy celnik zostaje usprawiedliwiony tylko dlatego, że przyznaje się do swych grzechów i staje przed chwałą Boga w pokorze? Bez wątpienia jest tu coś jeszcze. Zaiste, sercem modlitwy celnika jest wezwanie pełne ufności w miłosierdzie i miłość Boga: O Boże, przebacz mi grzesznemu. To słowa zaczerpnięte z psalmu 50., który jest psalmem pokajania: Zmiłuj się nade mną Boże według wielkiego [wspaniałego] miłosierdzia Twego… Tak, wybór Władcy Chrystusa, aby włożyć te słowa w usta celnika, jest dla wskazania Jego intencji. Tym, czego domaga się Bóg od pokutników i nas wszystkich, jest przede wszystkim zaufanie całkowite w Jego miłosierdzie i Jego miłość wobec nas.
Czym jest pokora? Bóg jest Pokorą.
Dla tego, kto zna Boga, kto zważa na Niego i rozważa o Nim, o Jego stworzeniu i Jego dziele zbawczym, jest jasnym, że Pokora to przymiot Boskości, że to esencja i blask Chwały, która – jak to śpiewamy w trakcie służenia Liturgii – wypełnia niebo i ziemię. Nie jest łatwym w naszych czasach, byś przekonał człowieka, że wszystko co jest pełne, prawdziwe i dobre, jest jednocześnie pokorą. Bóg z powodu pełni Swej nie potrzebuje agitacji na rzecz Siebie ani jakiegoś narzędzia do zewnętrznej chwały. Bóg jest pokorny, bo jest pełny [użyte słowo kāmil oznacza pełnię absolutną, doskonałość]. Jego pokora jest Jego chwałą. A każdy, kto zna Boga, czerpie natychmiast z tej Boskiej Pokory, i napawa się Nią. To jest to, co zdarzyło się Władczyni Dziewicy Matce Bożej, co Ją uczyniło piękną oraz Radością świata i stworzenia.
Jak stać się pokornym?
Odpowiedź dla chrześcijanina jest prosta: zważając i rozważając Chrystusa – Boga Wcielonego, i w Którym głoszony jest Bóg [arabska gra słów nie oddania po polsku]; chwała Jego jest jako pokora i pokora Jego jest jako chwała. Zatem, uczmy się Pokory zważając i rozważając Chrystusa, który powiedział: Uczcie się ode Mnie, albowiem jestem pokorny… Wreszcie też, uczmy się Pokory zestawiając wszystko z Chrystusem i odnosząc wszystko do Niego. Bez Chrystusa nie ma prawdziwej pokory. Etap Triody Postnej rozpoczyna się od przebadania się, od modlitwy o Pokorę, która jest początkiem prawdziwego pokajania. Nuże, oddalmy się od próżności i ułudy faryzeusza, a nauczmy się pokory celnika, tak aby Światło Chrystusa jaśniało w naszych duszach [nas samych] i kierowało życiem naszym. Amen.
tłum. Dominika Kovačević
do góry