Niedziele Wielkiego Postu

26.03.2016

Każda niedziela Wielkiego Postu ma dwa znaczenia. Z jednej strony każda z nich włącza się w rytm, w którym ujawnia się duchowa „dialektyka” Postu. Z drugiej wszakże strony na przestrzeni historycznego rozwój u Kościoła niemal każda niedziela nabrała i innego jeszcze znaczenia. I tak w pierwszą niedzielę Cerkiew obchodzi Triumf Prawosławia, wspominając klęskę zadaną ikonoklazmowi i przywrócenie oddawania czci ikonom w Konstantynopolu w roku 843, Związek obchodów tego święta z Postem jest czysto przypadkowy i historyczny: pierwszy „triumf Prawosławia” miał właśnie miejsce w tę niedzielę.

To samo odnosi się do poświecenia drugiej niedzieli Postu św. Grzegorzowi Palamasowi. Potępienie jego przeciwników i zaaprobowanie przez Cerkiew w XIV wieku jego nauki zostało przyjęte jako powtórny triumf prawosławia i dlatego doroczne świętowanie pamiątki tego wydarzenia wyznaczono na drugą niedzielę Wielkiego Postu. Chociaż są bardzo ważne, oba święta nie mają związku z Wielkim Postem jako takim i dlatego wyłączymy je tu poza zakres na­szych rozważań. Więź z Wielkim Postem wykazują natomiast liturgiczne pa­miątki św. Jana Lestwicznika (Klimaka) w czwartą niedzielę oraz św. Marii Egipcjanki w niedzielę piątą. Obydwoje są w oczach Cerkwi doskonałymi wyrazicielami chrześcijańskiego ascetyzmu; św. Jan Lestwicznik dał ideałowi ascetyzmu wyraz w swoich pismach, a św. Maria w swoim życiu. Ich wspominanie w drugiej połowie Postu jest wyraźnie pomyślane jako zachęta i inspiracja dla wiernych w toku ich wielkopostnego duchowego wysiłku. Lecz ponieważ ascetyzm to coś, o czym nie tylko należy pamiętać, lecz co winniśmy także praktykować, pamięć zaś o obojgu tych świętych ma dostarczać bodźca do naszego indywidualnego wielkopostnego wysiłku, zajmiemy się jego znaczeniem osobno w ostatnim rozdziale książki.

Pierwszy i podstawowy temat wielkopostnych niedziel wychodzi nam naprzeciw w czytaniach Listów Apostolskich i Ewangelii. By zrozumieć ich porządek, trzeba, żebyśmy znów przypomnieli sobie o pierwotnej więzi Postu z chrztem: o tym, że Post stanowił ongiś przygotowanie do chrztu. Czytania te stanowiły integralną część katechizacji: wyjaśniają one i jak gdyby podsumo­wują przygotowanie katechumenów do paschalnego misterium chrztu. Chrzest oznacza wejście w dane nam przez Chrystusa nowe życie, dla katechumena to nowe życie, to jak na razie tylko coś zasygnalizowanego i przyobiecanego, coś, co przyjmuje on przez wiarę. Sytuacja jego podobna jest do tej, w jakiej znajdowali się ludzie Starego Testamentu żyjący wiarą w obietnicę, której wypełnienia sami się nie doczekali.

Taki jest właśnie temat pierwszej niedzieli. Wspomniawszy sprawiedliwych mężów Starego Testamentu św. Paweł konkluduje (Hebr 11,24-26,32-40,12-2):

... oni wszyscy, choć ze względu na swoją wiarę stali się godni pochwały, nie otrzymali przyrzeczonej obietnicy, gdyż Bóg przewidział to coś lepszego dla nas.

Co to takiego jest? Odpowiedź dana zostaje w Ewangelii na pierwszą niedzielę (Jan 1,43-51):

... zobaczysz jeszcze więcej niż to... zaprawdę, zaprawdę powiadam wam: Ujrzycie niebiosa otwarte i aniołów Bożych idących do nieba i przychodzących z nieba do Syna Człowieczego.

Innymi słowy: wy, katechumeni, wy, którzy wierzycie w Chrystusa, chcecie się ochrzcić i przygotowujecie się do Paschy: ujrzycie naprawdę początek nowego wieku, wypełnienie wszystkich obietnic, pojawienie się Królestwa Niebieskiego. Lecz tylko pod tym warunkiem, że uwierzycie i pokajacie się, zmienicie wasz sposób widzenia życia, że zdołacie zdobyć się na wysiłek.

Przypomina nam o tym lekcja z Listów Apostolskich na drugą niedzielę (Hebr 1,10,2,3):

... musimy zatem bardzo pilnie zważać na to, cośmy usłyszeli, aby przypadkiem nie zejść na bezdroża... jakżesz ocalejemy, jeśli się nie zatroszczymy o tak cenne zbawienie?

W czytaniu z Ewangelii na drugą niedzielę (Marek 2,1-12) obrazem tego wysiłku i pragnienia jest paralityk, którego spuszczono do Chrystusa z dachu:

... a gdy Jezus ujrzał ich wiarę rzekł do paralityka: Synu, od­puszczają się ci twoje grzechy!

W trzecią niedzielę, niedzielę Krzyża, zainaugurowany zostaje temat Krzyża i w czytaniu z Ewangelii (Marek 8,34,9,1) słyszymy:

Cóż bowiem za korzyść stanowi dla człowieka zyskać świat cały a swoją duszę utracić? Bo cóż może dać człowiek w zamian za swoją duszę?

Począwszy od tej niedzieli lekcje z Listów do Hebrajczyków zaczynają nam odsłaniać znaczenie Chrystusowej ofiary, poprzez którą dany nam zostaje dostęp do „skarbca za zasłonami”: największych świętości Królestwa Bożego (zob. w trzecią niedzielę - Hebr 4,14; 5,6; w czwartą - Hebr 6,13-20; w piątą – Hebr 9,11-14), podczas gdy czytania z Ewangelii św. Marka obwieszczają dobrowolną mękę Chrystusa:

Syn Człowieczy będzie wydany w ręce ludzi i zabiją  Go... (Marek 9,17-31 - czwarta niedziela)

i Jego Zmartwychwstanie: ... a w trzeci dzień zmartwychwstanie (Marek 10,32-45 - piąta niedziela).

Katecheza przygotowawcza do wielkiego misterium kończy się, decydująca godzina, kiedy człowiek ma wejść w Chrystusową Śmierć i Zmartwychwstanie zbliża się.

W dzisiejszych czasach Wielki Post nie jest już okresem przygotowywania się katechumenów do chrztu, lecz czyż my wszyscy, chociaż ochrzczeni i bie­rzmowani, nie jesteśmy ciągle jeszcze w pewnym sensie „katechumenami”? I czyż nie jest wskazane, byśmy do tego stanu corocznie wracali? Czyż raz po raz nie odpadamy od wielkiego misterium, którego uczestnikami staliśmy się? Czyż w naszym życiu, które jest w samej rzeczy permanentnym wyobcowaniem od Chrystusa i Jego Królestwa - nie jest nam potrzebny taki doroczny powrót do samych korzeni chrześcijańskiej wiary?

Ks. Aleksander Schmemann, Wielki Post, Białystok 1990r.