Nauka Cerkwi Prawosławnej o Przenajświętszej Bogarodzicy

16.10.2012

Według teologii Cerkwi Prawosławnej Maria Panna jest  Theotokos‑Bogurodzicą Matką Boga. Tą która prawdziwie zrodziła w ciele Boski Logos, Syna Bożego. Ojcowie Cer­kwi zgodnie z tradycją apostolską nakazywali wielbić Matkę Bożą jako Bogarodzicę, byli to np. Atanazy Wielki, Grzegorz Teolog, Jan Złotousty, Bazyli Wielki, Efrem Syryjczyk, który powiedział „Kto zaprzecza, że Maria urodziła Boga, ten nie ujrzy chwały Jego Bóstwa". Święty Prokles, arcybiskup Konstantynopola (V wiek), w swojej homilii na Boże Narodzenie na postawione mu pyta­nie: „Dlaczego twierdzisz, że niewiasta może urodzić Boga?" -odpowiada: „Ja bynajmniej nie twierdzę, że niewiasta może uro­dzić Boga. Twierdzę natomiast, że wcielony Bóg mógł urodzić się z Niewiasty, ponieważ dla Boga nie ma rzeczy niemożli­wych". Niepokonanym obrońcą nauki o Matce Bożej był w V wieku św. Cyryl Patriarcha Aleksandryjski, który polemizo­wał z Nestoriuszem, który błędnie nauczał, iż Maria Pan­na narodziła zwykłego człowieka Jezusa, później dopiero zstą­pił na Niego Bóg-Słowo. Zatem Bóg-Słowo nie narodził się z Marii i nie łączył się wewnętrznie z istotą ludzką, nie był ukrzy­żowany, nie cierpiał i nie umierał. Dlatego Nestoriusz nazywał Ją nie Bogarodzicą, a Chrystorodzicą. W odpowiedzi na tę fałszywą naukę święty Cyryl w swoich utworach wyznaje: „Wierzymy, że z Najświętszej Dziewicy Marii narodził się je­den i ten sam doskonały Bóg i doskonały człowiek i że w pełni zasługuje Ona na miano Bogarodzicy".

Trzeci Sobór Powszechny, zwołany w 431 roku w Efezie, wyklął Nestoriusza i jego fałszywą naukę, a Naj­świętszą Marię Pannę polecił nazywać Bogarodzicą. Postano­wienie to potwierdził IV Sobór Powszechny (451) i dodał, iż Jezus Chrystus ma dwie natury, Boską i ludzką. Natury w Chrystusie są połączone nierozdzielnie, nierozłącznie, niezmieszalnie i niezmiennie. Święty Jan z Damaszku (VIII w) w swoim wyznaniu wiary pisał: „Wyzna­jemy, że Najświętsza Dziewica jest zaiste Bogurodzicą we wła­ściwym tego słowa znaczeniu. Prawdziwy Bóg urodził się z Niej, przeto prawdziwa Bogurodzica urodziła prawdziwego i wcielo­nego Boga".

Zgodnie z nauką prawosławną Maria Panna jest zawsze Dziewicą - przed zrodzeniem, w zrodzeniu i po narodzeniu Chrystusa. „Czy możliwe jest - powiedział święty Epifaniusz – by ktokolwiek, kiedykolwiek odważył się wymienić imię Marii nie nazwawszy Jej Dziewicą?" Dziewictwo Matki Bożej wy­znawali w II i III wieku tacy święci jak: Ireneusz, święty męczennik Justyn Filozof, Metody, w IV i V wieku święci: Grzegorz z Nyssy, Atanazy Wielki, Grzegorz Teolog, Bazyli Wielki, Jan Chryzostom, Efrem Syryjczyk, Ambroży, Cyryl Aleksandryj­ski, Teodot Akirski, Prokles, Andrzej z Krety i inni. Święty Grzegorz Neocezarejski, który żył w III wieku, zwrócił się do Boga z takimi słowami: „Urodziłeś się z Dziewicy Marii w sposób Tobie jedynie wiadomy, gdyż taka była wola Two­ja. Nie zniweczyłeś, lecz zachowałeś Jej dziewictwo, obdarowawszy Ją przy tym imieniem Matki. Tak więc dziewictwo nie przeszkodziło Twojemu narodzeniu ani Twoje narodze­nie nie naruszyło dziewictwa, lecz połączyły się rzeczy zu­pełnie przeciwne - poród i dziewictwo. Dla Ciebie jest to możliwe, gdyż jesteś Stwórcą natury". Od najdawniejszych czasów spotykamy u Ojców świętych nazwy Matka Dziewi­ca i Zawsze Dziewica. Na V Soborze Powszechnym (553) cesarz Justynian bardzo nalegał, by ojcowie soboru wnieśli poprawkę do Symbolu Wiary. Chciał on, by słowa „Dziewi­cy Maryi" zastąpić zwrotem „Zawsze Dziewicy Maryi". Jak­kolwiek propozycja ta była pobożna, to ojcowie soboru nie zgodzili się na wniesienie poprawki do Symbolu Wiary. Orze­kli oni, iż III Sobór Powszechny pod groźbą anatemy zabro­nił dokonywania jakichkolwiek zmian w Symbolu Wiary, a postanowienie to musi być ściśle przestrzegane.

Prawosławie podkreśla wiel­kość Matki Bożej i Jej wyższość nie tylko nad wszystkimi świętymi, ale także nad najwyższymi Aniołami w niebie. Zgo­dnie z tym dogmatem Maria Panna jest najdostojniejsza pośród Cherubinów i najsławniejsza bez porównania pośród Serafinów. Na VII Soborze Powszechnym (787) został odczytany list świętego Hermana, patriarchy Konstantynopola, w którym czytamy: „Czcimy i wielbimy dziewicę Marię, uznajemy Ją za prawdzi­wą Matkę prawdziwego Boga, uznajemy także Jej wyższość nad wszystkimi stworzeniami widzialnymi i niewidzialnymi". Ten­że sobór wprowadził zasadę oddawania czci ikonom Boga na­szego Jezusa Chrystusa, Władczyni naszej Przenajświętszej Bogarodzicy, Aniołów i wszystkich świętych.

Uznajemy Marię Pannę za pierwszą po Bogu i przed Bogiem naszą Orędowniczkę i Wspomożycielkę. O wstawiennictwie Matki Bożej świad­czy cały szereg świąt związanych z Jej imieniem, a ustanowio­nych w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Są to święta: Na­rodzenia Matki Bożej, Ofiarowania Najświętszej Marii Panny, Zwiastowania, Zaśnięcia Przenajświętszej Bogarodzicy i inne. Podczas tych świąt są czytane proroctwa o Marii Pannie, śpie­wane pieśni na Jej cześć, kanony, wygłaszane pouczenia, homi­lie oraz odmawiane modlitwy, w których wierni zwracają się do Matki Bożej z prośbą o wstawiennictwo przed Bogiem. Święty Epifaniusz nazwał Ją: „Matką żywych i szczodrą Dawczynią łask duchowych". Zaś święty Efrem Syryjczyk swoją modlitwę do Matki Bożej zaczyna następującymi słowami: „Rodzaj ludz­ki otrzymał w Twojej Osobie, Bogarodzico, Wstawienniczkę i Pośredniczkę przed zrodzonym z Ciebie Bogiem. Zawsze po­trzebujemy Twojej pomocy i uznajemy Ciebie za swą jedyną ucieczkę i obronę". Dlatego każde nabożeństwo do Matki Bo­żej kończymy słowami: „Przenajświętsza Bogarodzico, zbaw nas", a modlitwy codzienne pieśnią: „Chwalebna Dziewico, Matko Chrystusa Boga, zanieś naszą modlitwę do Syna Twego i Boga naszego, by zbawił przez Ciebie dusze nasze". Zaś pod­czas wielkiego postu zwracamy się do Marii Panny z modlitwą: „Przenajświętsza Władczyni Bogarodzico, módl się za nas grze­sznych".

Najświętsza Dziewica, podobnie jak jej Syn, przeszła wrota śmierci, stała się uczestnikiem całego rodzaju ludzkiego. Zaśnięcie Bogurodzicy było „naturalną”, rzeczywistą śmiercią, której z powodu grzechu pierworodnego podlegał cały rodzaj ludzki. Maryja była podobna nam „we wszystkim”, dzieliła z całym stworzeniem skutki grzechu pierworodnego,  podlegała więc także i śmierci. Inaczej było z Chrystusem, który był prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem, podobnym do nas „we wszystkim” za wyjątkiem grzechu pierworodnego. Śmierć nie miała nad Nim żadnej władzy - zwycięstwo nad śmiercią zaowocowało chwalebnym Jego Zmartwychwstaniem. Matka Boża nie zwyciężyła śmierci własnymi siłami, została zbudzona ze Swego Zaśnięcia przez Chrystusa. Bogurodzica stanowi praobraz zmartwychwstania całego stworzenia.

            Zgodnie z Tradycją Cerkwi po zaśnięciu Bogurodzicy, Chrystus przyszedł w chwale  otoczony aniołami, świętymi i przyjął Jej dusze. Było to niejako zapowiedzią Jego Drugiego Przyjścia na Świat - paruzji. Tego przyjścia Chrystusa w Chwale, nie należy jednak utożsamiać z Sądem Ostatecznym dla osoby Bogurodzicy. Ona bowiem już za swego życia przeszła od śmierci do żywota. W odróżnieniu od trzydniowego aktywnego przebywania w grobie Zbawiciela  (zstąpił On do piekieł) , Maryja dostąpiła właściwej wszystkim ludziom „statycznej” śmierci. Stało się tak aby mogła dostąpić wyzwolenia ze swego śmiertelnego ciała i przyoblec się w ciało zmartwychwstałe. Na podobieństwo Chrystusa po upływie trzech dni Maria Panna zmartwychwstała i została wzięta do nieba, gdzie teraz żyje - z ciałem i duszą - w wiecznej chwale z jej Synem.

Pomimo że Matce Bożej należna jest wielka cześć i chwała, a Jej Osoba wywyższona została ponad wszelkie stworzenie, to jednak zauważyć wypada, że nie jest Ona utożsamiana z Bóstwem. Oddajemy więc cześć Marii Pannie nie jako Bogu, lecz jako Matce Bożej, która cieleśnie urodziła Syna Bożego.

            Prawosławie  w swym kulcie liturgicznym zwraca się do Matki Bożej jako „nieskazitelnej”, „przenajświętszej”, „całkowicie bez skazy”. Jest Ona „radością wszelkiego stworzenia”, „kwiatem rodu ludzkiego i bramą niebios”. Kościół prawosławny od najwcześniejszych swych lat widzi w Bogurodzicy wielką Orędowniczkę rodzaju ludzkiego, Współuczestniczkę Odkupienia. Nazwy Jej ikon wyrażają głęboką wiarę w Jej Opiekę jaką roztacza nad światem. Jest „Żarliwą Wspomożycielką”, „Ścianą Niewzruszoną”, „Radością wszystkich udręczonych”, „Wspomożycielką”, „Wspomożeniem grzeszników”.

            Widać stąd, jak wysokie i honorowe miejsce my Prawosławni dajemy Świętej Dziewicy w naszej teologii i modlitwie. Dla nas stanowi Ona największą ofiarę darowaną Bogu przez ród ludzki, jak zostało to wyrażone w jednej z Bożonarodzeniowych pieśni: „Cóż mamy przynieść w ofierze Tobie, O Chryste, Który ze względu na nas pojawiłeś się jako człowiek? Każde stworzenie uczynione przez Ciebie przynosi ci dziękczynienie: Aniołowie ofiarują Ci pieśń, niebiosa – gwiazdę, Mędrcy - dary, pasterze - zdumienie, Ziemia - grotę, pustynia - żłób, My zaś - Dziewicę Matkę.”

ks. Adam Misijuk