Biografia śp. Metropolity Dionizego

15.03.2013

Biografia śp. Metropolity Dionizego

Metropolita Dionizy (Waledyński) (1876-1960)

„Postać metropolity warszawskiego i całej Polski Dionizego związana jest z trudnym okresem w historii Kościoła prawosławnego w Polsce. Przyszło mu kierować Cerkwią w rzeczywistości II Rzeczypospolitej, w której była utożsamiana z czymś obcym i wrogim. Po I wojnie światowej w polskiej świadomości społecznej funkcjonowała, jako symbol caratu, rozbiorów, niewoli, ucisku religijnego i narodowościowego. Adam Szostkiewicz pisał, że Cerkwi rosyjskiej i piątą kolumnę ekspansywnego żywiołu rosyjskiego, wszystko jedno pod czyimi rządami - cara, czy bolszewików. Wszystkich, zaś prawosławnych obciążano zbiorową odpowiedzialnością za politykę rosyjskich dostojników państwa i Cerkwi z epoki zaboru. W zaistniałej sytuacji metropolita musiał stawić czoła polityce mającej na celu znaczne osłabienie Kościoła. Po 1945 roku Cerkiew utożsamiano z radzieckim okupantem, stawała się symbolem częściowej utraty suwerenności.” – pisze s. Dudra. Metropolita Dionizy to niezwykle barwna postać nie tylko okresu sprawowania funkcji zwierzchnika Cerkwi, ale i okresów młodości, mniszego życia, drogi ku biskupiemu pastorałowi. Wartym, zatem, wydaje się prześledzić w lekkim zarysie, każdy z tychże okresów.

Dzieciństwo i młodość

Konstanty Nikołajewicz Waledyński urodził się 4 maja urodził się 4 maja 1876 roku w Muromie na terenie guberni włodzimierskiej (Rosja). Ojciec Mikołaj Pawłowicz Waledyński był proboszczem miejscowej parafii świętych Kośmy i Damiana, matka Elżbieta Wasilijewna Spektorska zajmowała się domem. (Matka Metropolity zmarła w wieku 75 lat w Krzemieńcu, pochowana została na cmentarzu na Woli w Warszawie). Wczesne dzieciństwo przyszły metropolita spędził w Muromie, przy rodzinnej parafii. Uczęszczał systematycznie na nabożeństwa, pomagał ojcu w służbie w ołtarzu. Tutaj ukończył niższa szkołę duchowną. W 1888 roku, po śmierci ojca wstąpił do seminarium duchownego we Włodzimierzu, a następnie w Ufie. Spotkał tam misjonarza Jakutów i Tunguzów biskupa Dionizego (Dymitr Chitrow), który, wywarł znaczący wpływ na życie młodego duchownego. Seminarium w Ufie ukończył z wyróżnieniem w 1896 roku.

Dalszą edukację kontynuował w Akademii Teologicznej w Kazaniu, gdzie 14 września 1897 roku, pod wpływem rektora akademii biskupa Antoniego (Chrapowickiego) złożył śluby mnisze z imieniem Dionizy, na cześć św. Dionizego Areopagity. W tym samym roku przyjął święcenia diakońskie, zaś w przyszłym kapłańskie. Akademię w Kazaniu ukończył w 1900 roku z tytułem magistra teologii. Jego praca dyplomowa Ideały prawosławnego Rosjanina-misjonarza wśród obcoplemiennych mniejszości narodowych udostępniła mu stypendium oraz stanowisko wykładowcy Akademii Teologicznej w Kazaniu. Funkcję tę sprawował w latach 1900-1901. Marzeniem młodego mnicha była praca misyjna, której publikował wiele artykułów. Jednak było to niemożliwe w związku ze złym stanem zdrowia. W następnych latach pełnił posługę profesora historii biblijnej i cerkiewnej (1901-1902) w Taurydzkim Seminarium Duchownym w Symferopolu na Krymie. Wyróżniając się, jako człowiek zdolny, pracowity, organizacyjny zostaje w maju 1902 skierowany do pracy w charakterze inspektora Prawosławnego Seminarium Duchownego w Chełmie. W grudniu tego samego roku zostaje rektorem tegoż seminarium (ma wtedy 26 lat). Stanowisko to piastuje do 1911 roku. W międzyczasie 22 grudnia 1902 roku zostaje podniesiony do godności archimandryty. Uroczystość miała miejsce w świątyni katedralnej Św. Trójcy w Warszawie. Wśród wychowanków metropolity Dionizego był m.in. późniejszy metropolita Makary (Oksijuk). Seminarium Chełmskiej stanowiło znaczący ośrodek w prawosławnym szkolnictwie.

Będąc rektorem archimandryta Dionizy pełnił również funkcję przewodniczącego diecezjalnej rady pedagogicznej. Działalność dydaktyczna stała na wysokim poziomie. Jako rektor dbał o należyte wyżywienie, odzież i opiekę zdrowotną, ale i wspierał rozwój chóru i orkiestry seminaryjnej. Założył i był redaktorem pisma „Chołmskaja Cerkownaja Żyzń". Publikowano w nim artykuły poświęcone życiu religijnemu Chełmszczyzny i Podlasia. W 1902-1912 opublikował trzy swoje książki kwestii misjonarstwo. M.in. Troska misjonarza o zbudowanie podstaw zewnętrznego bytu nowoochrzczonych obcoplemieńców (Kazań 1902). Archimandryty swoją wszelaką działalnością zwrócił uwagę metropolity kijowskiego i halickiego Flawiana, który chciał mianować go rektorem kijowskiej akademii teologicznej. Do nominacji jednak nie doszło w związku z wyjazdem archimandryty Dionizego do Włoch. Tam, w latach 1911-1913 pełnił funkcję proboszcza parafii Św. Mikołaja Cudotwórcy przy Ambasadzie Rosyjskiej w Rzymie. Wyjazd był konieczny ze względów dyplomatycznych, jak i zdrowotnych.

Przebywając w Rzymie zainteresował się archeologia starożytną, która pozostała obiektem jego badań do końca życia. Prócz opieki nad parafialną wspólnotą, metropolita, opublikował dwie książki pomocne pielgrzymom zwiedzającym miasto.

Biskup krzemieniecki (1913-1923)

21 kwietnia 1913 roku w Uspienskim Soborze Ławry Poczajowskiej odbyła się chirotonia biskupia archimandryty Dionizego na katedrę krzemieniecką. Przewodniczył jej patriarcha Antiochii i całego Wschodu Grzegorz IV, zaś pastorał wręczył arcybiskup wołyński i żytomierski Antoni (Chrapowieki).

Od razu przystąpił do czynnej pracy duszpasterskiej w powierzonej mu diecezji. Dużą uwagę zwrócił na działalność Bractwa Objawienia Pańskiego. W okresie I wojny światowej bp Dionizy, jako jeden z nielicznych hierarchów prawosławnych nie opuścił katedry. Oddawał swoje siły służeniu uchodźcom, pocieszając i oddając też wszystkie swoje srebrne i złote kosztowności. Gdy działania wojenne objęły Krzemieniec, w obrębie monasteru za własne środki zorganizował szpital dla rannych żołnierzy. Za swoje szczególną działalność został nagrodzony złotą panagiją na wstędze św. Jerzego. W mieście katedralnym pozostał do 1918 roku.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości z polecenia patriarchy Tichona, biskup Dionizy został skierowany do zarządzania diecezją chełmską, a następnie utworzenia diecezji poleskiej. Po piśmie wystosowanym do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 27 grudnia 1919 roku biskup Dionizy, nie uzyskał uprawnień do kierowania diecezją. Pod koniec 1918 roku, biskup brał udział w Wszech ukraińskim Soborze Cerkiewnym w Kijowie, gdzie przewodniczył komisji liturgicznej. Po konflikcie z ukraińskimi władzami (skutek odrzucenie autokefalii na Ukrainie), po wkroczeniu wojsk bolszewickich, w Krzemieńcu, ukrywa się u miejscowych parafian. Po wkroczeniu wojsk polskich do miasta od kwietnia 1920 sprawuje nadzór nad życiem religijnym w diecezji wołyńskiej. W okresie najazdu bolszewików na Polskę osiedlił się w monasterze Św. Jana w Zahajcach. Po zwycięskiej ofensywie wojsk polskich na Wisłą i Wieprzem w 1920 roku powraca do Krzemieńca.

Rok później otrzymuje polskie obywatelstwo. Działalność biskupa Dionizego związana była z przygotowywaną przez władze organizacją władz Kościoła prawosławnego w zmienionej rzeczywistości politycznej. Celem rządu było jak najszybsze zerwanie wszelkich związków z wrogą w stosunku do państwa polskiego i Prawosławia władzą bolszewików. W lipcu 1921 roku zadanie kierowania organizacją naczelnych władz Kościoła zostało powierzone biskupowi Dionizemu. Jego głównym celem było opracowanie projektu organizacji władz centralnych. W 1921 roku rząd polski potwierdził prawo kanonicznej jurysdykcji na ziemiach Wołynia. We wrześniu tego roku biskupi: Dionizy, Jerzy i Pantelejmon przebywają z wizytą u ministra oświaty Macieja Rataja. W trakcie spotkania ustalono, iż władzę naczelną w Kościele obejmie bp Jerzy, a wszyscy złożą oświadczenie o chęci współpracy z rządem dla dobra Cerkwi na podstawie autokefalii. W dniach 28-30 stycznia 1922 roku biskup Dionizy uczestniczył w pierwszym Soborze Biskupów zwołanym przez metropolitę Jerzego. Pomimo sprzeciwu części biskupów w życie weszły tzw. Tymczasowe przepisy o stosunku Rządu do Kościoła Prawosławnego w Polsce. Była to prowizoryczna forma, zaspokajająca na jakiś czas potrzeby Kościoła. Biskup Dionizy zajęty sprawami diecezji, nie zaniedbywał obowiązków administrowania swojej diecezji. Należytym jej funkcjonowaniem zajął się Wołyński Konsystorz Duchowny. Biskup Dionizy z metropolitą Jerzy i biskupem Aleksandrem (Inoziemcewem) mieli decydujący wpływ na dalsze losy Kościoła prawosławnego na terenach Polski. Na kolejnym soborze w 1922 roku pod presją władz państwowych podjęli decyzję o ustanowieniu autokefalii. Kolejne miesiące po podjęciu takiej decyzji były okresem walk miedzy jej zwolennikami i przeciwnikami.

4 września 1922 roku biskup Dionizy zostaje podniesiony do godności arcybiskupa wołyńsko-krzemienieckiego. Po śmierci metropolity Jerzego, arcybiskup, jako senior, obejmuje w 1923 roku zarząd diecezją warszawsko-bielską.

Metropolita (1923-1939)

27 lutego 1923 roku Sobór Biskupów powołał arcybiskupa Dionizego na stanowisko metropolity. W piśmie adresowanym do nowego metropolity swego błogosławieństwa udzielił patriarcha konstantynopolitański Melecjusz IV. Uroczysta intronizacja z udziałem władz kościelnych i państwowych odbyła się 29 kwietnia 1923 roku w cerkwi monasteru Objawienia Bożego w Krzemieńcu. Nowy zwierzchnik Cerkwi nosił tytuł: Metropolity Warszawskiego i Wołyńskiego i całego Prawosławnego Kościoła w Polsce, a także godność Archimandryty Poczajowskiej Ławry.

Metropolita zarządzał diecezją warszawską w skład, której wchodziły województwa: warszawskie, lubelskiej, łódzkie, lwowskie, krakowskie, stanisławowskie, poznańskie, pomorskie, śląskie i tarnopolskie. Teren dziewięciu dekanatów liczył 55 parafii i 21 filii, oraz męski monaster Św. Onufrego w Jabłecznej. W 1925 roku powołano Metropolitalnej Towarzystwo Dobroczynności. W jego ramach prowadzono m.in. schronisko dla kobiet wiekowych, przytułek dla dzieci. Z inicjatywy metr. Dionizego funkcjonował również Cerkiewno-Społeczny Komitet Pomocy Bezrobotnym oraz świadczące pomoc doraźną Koło Miłosierdzia. Powstawały sierocińce przy monasterach, podjęto opiekę nad emerytowanymi duchownymi i ich rodzinami. W 1927 roku powołano do życia Kasę Emerytalną. Miała ona pomagać wdowom, sierotom, biednym stanu duchownego oraz zaopatrzeniu emerytalnym wszystkich pracowników cerkiewnych. Działalność charytatywna metropolity Dionizego przejęła wszelki możliwy charakter.

Ważnym elementem w posłudze nowo wybranego metropolity było unormowanie sprawy autokefalii, co nieco skomplikowało przyjęcie wcześniej błogosławieństwa od patriarchy Konstantynopola. 18 listopada 1923 roku metr. Dionizy informuje patriarchę moskiewskiego Tichona o wyborze na stanowisko metropolity i zatwierdzeniu tego przez patriarchę konstantynopolitańskiego. Była to pewna próba legalizacji autokefalii przez Kościół macierzysty. Rok później, pismem z 23 maja patriarcha odmawia autokefalii, uzasadniając to prawem kościelnym, według, którego akt taki mógł być wyrażony tylko przez Sobór lokalny patriarchatu.. Po wielu nieudolnych próbach rozmów z patriarchą Tichonem, w konsekwencji działań władz polskich błogosławieństwo dla autokefalii uzyskano od patriarchy Konstantynopola. 13 listopada 1924 roku patriarcha konstantynopolitański Grzegorz VII wydał odpowiedni tomos w tej sprawie, który przekazał na ręce metropolity Dionizego 15 stycznia 1925 roku. Za swoje wysiłki na rzecz doprowadzenia do autokefalii Kościoła prawosławnego w Polsce 27 grudnia 1924 metropolita Dionizy otrzymał Wielką Wstęgę Orderu Odrodzenia Polski.

Głównym teraz celem metropolity było prawne unormowanie kwestii autokefalii w państwie Polskim. Zwracał się kilkakrotnie do rządu o jak najszybsze unormowanie tej sprawy. Mimo obietnic rządu złożonych w 1925 roku o przyspieszeniu prac nad ustawą nie podjęto zasadniczo żadnych działań. 25 grudnia tego roku hierarcha wystosował obszerny memoriał do premiera rządu. Metropolita domagał się ustawowego unormowania położenia Kościoła prawosławnego, z uwzględnieniem jej wewnętrznego ustroju, uregulowania spraw budżetowych i finansowych, l lipca 1926 roku Synod Biskupów podjął kolejną uchwałę o przyjęciu projektu ustawy O stanowisku prawnym Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, która została ponownie odrzucona przez rząd. Po wielu wszelkiego rodzaju zabiegach: m.in. zwołaniu Soboru Generalnego, memorandach, listach okolicznościowych do

wiernych projekt po licznych konsultacjach został przyjęty ostatecznie na początku 1938 roku, zaś 18 listopada został podpisany przez prezydenta Ignacego Mościckiego. Dekret z 1938 roku był pierwszym w dziejach Prawosławia w II Rzeczypospolitej dokumentem, regulującym stosunek państwa do tegoż Kościoła. W myśl postanowień dekretu Cerkiew prawosławna uzyskała prawo swobodnego rządzenia w granicach ustawodawstwa państwowego. Najwyższym organem był Sobór Generalny złożony z episkopatu, przedstawicieli duchowieństwa i wiernych. Miał być zwoływany w wyjątkowych sytuacjach przez zwierzchnika na podstawie orędzia prezydenta. Wszelkie sprawy przekraczające uprawnienia biskupów diecezjalnych powierzono Soborowi Biskupów. Głową Kościoła był metropolita, którego wybierał sobór elekcyjny. Był on naczelnym zarządcą i przedstawicielem Kościoła, jak i arcybiskupem warszawskim i archimandrytą Ławry Poczajowskiej. […]

Wartym poruszenia jest działalność naukowo-dydaktyczna, której wielkim inicjatorem był metropolita. Jego głównym zainteresowanie była archeologia, której poświęcił niemal całe swoje życie. Jego prace z tego zakresu znajdowały uznanie światowego środowiska naukowego. Z inicjatywy hierarchy w 1924 roku powołano do życia Naukową Archeologiczne - Archeograficzną Komisję. W 1923 roku działalność rozpoczyna Drukarnia Synodalna, gdzie wydawano m.in. Elpis, Roczniki Wiadomości Metropolii Prawosławnej, pismo „ Woskresnoje cztienije", Prawosławnej Rozprawy Teologiczne. Dzięki staraniom metropolity swoją działalność 8 lutego 1925 roku rozpoczęło Studium Teologii Prawosławnej przy Uniwersytecie Warszawskim. Metr. Dionizy w latach 1926-1939 pełnił funkcję kierownika tejże Studiu, oraz odpowiadał za katedrę Teologii Duszpasterskiej i Homiletyki, l stycznia 1925 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego Teologii Pastoralnej i Archeologii Chrześcijańskiej UW. Metropolita uczestniczył w wielu konferencjach m.in. Sztokholm 1925, Lozanna 1927. Hierarcha brał również aktywny udział w Światowej Konferencji Kościołów do Spraw Pokoju i Przyjaźni. W sierpniu 1935 roku uczestniczył w posiedzeniu Rady Ekumenicznej Wszechświatowego Związku Współpracy Przyjaznej Kościołów (Chambesy w Szwajcarii).

Wojna i okupacja (1939-1945)

Od początku agresji niemieckiej na Polskę do 21 września 1940 roku metropolita przebywał w Otwocku. 10 listopada 1939 roku do Warszawy przybył arcybiskup Serafin (Ladę), który jednocześnie zostaje biskupem berlińskim i warszawsko-chełmskim. Był on zwolennikiem rosyjskiego oblicza Kościoła prawosławnego. Szybko jednak zdano sobie sprawę, że prawosławna społeczność pozostaje wierna swemu metropolicie i nie akceptuje tzw. p.o. zarządcy Kościoła Prawosławnego Generalnej Guberni. Na przełomie czerwca i lipca 1940 doszło do spotkania metr. Dionizego z reprezentacją środowisk ukraińskich, które to silnie domagały się jego powrotu do czynnej posługi. Nowa polityka okupacyjna jednak snuła swoje plany wobec metropolity. Następuje proces reorganizacji Kościoła pod względem strukturalnym.  Liczne naciski władz okupacyjnych zmuszały hierarchę do trudnych deklaracji. M.in. wydanie odezwy wzywającej do wyjazdów na roboty do Niemiec. Staraniem metropolity w 1943 roku otworzono w Warszawie Prawosławne Seminarium, mieściło się ono w gmachu przy ul. Św. Cyryla i Metodego. Funkcjonowało ono do połowy 1944 roku. W lipcu tego roku metr. Dionizy wraz z arcybiskupami Hilarionem i Palladiuszem, zostali ewakuowani na Słowację, potem też krótko przebywali w Zakopanem. Po wkroczeniu wojsk radzieckich hierarcha zwrócił się do komendanta Armii Czerwonej o pomoc w powrocie do Kraju. Metropolita wraca do kraju 25 kwietnia 1945 roku.

Lata 1945-1960

Po powrocie głównym zadaniem metropolity było unormowanie statusu jurysdykcyjnego Kościoła, budowy nowej struktury administracyjnej, kształcenia duchownych oraz zapewnienie opieki duszpasterskiej dla wiernych na ziemiach przyłączonych na zachodzie i pomocy Polski. 13 czerwca 1945 roku hierarcha wystosowuje memoriał do Prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta o swojej lojalności wobec kraju i o objęciu przez niego zwierzchnictwa na Kościołem Prawosławnym w kraju. Przejawem pozytywnego stosunku do nowej rzeczywistości było m.in. List o kościelnych i cywilnych obowiązkach obywatela Polski ze stycznia 1946 roku, jak i uchwała Soboru nawołująca do wsparcia pracy odbudowy stolicy. W tym okresie z inicjatywy metropolity Cerkiew włączyła się w działalność Chrześcijańskiej Rady Ekumenicznej. Ważnym elementem powojennej działalności było utworzenie nowej struktury diecezjalnej. W wielu kwestiach nie uzyskiwano aprobaty nowych władz. Metropolita czynił starania przywrócenia działalności Studium Teologii Prawosławnej, jednak bezskutecznie. Decyduje się on jednak na powołanie l stycznia 1948 roku Prywatnego Studium Teologii Prawosławnej przy Katedrze Metropolitalnej. Zwierzchnik podejmował również działania reaktywowania prawosławnego duszpasterstwa wojskowego, przywrócenia własnej Synodalnej Drukarni, oraz wznowienia działalności Prawosławnego Metropolitalnego Towarzystwa Dobroczynności. W związku z brakiem przychylności władz państwowych, metropolita powoływał do życia instytucje w oparciu o dekrety kościelne. M.in. w 1947 roku Kasę Emerytalną Duchowieństwa. Od 1946 roku ukazuje się „Kalendarz Prawosławny", a w latach 1947-1948 wydawanych jest kilka numerów Wiadomości Metropolii Prawosławnej w Polsce.

Różnego rodzaju wydarzenia mające miejsce na terenach Polski sprzyjały rozwojowi niechęci ze strony państwa wobec hierarchy. Był to na pewno między innymi problem dwuwładzy na terenach Białostocczyzny, jak i nieunormowana sprawa autokefalii z Kościołem macierzystym. Choć metropolita Dionizy podejmuje kroki stabilizacji w/w problemów przez żywą korespondencję z patriarchą Aleksym. Celem władz jest jednak odsunięcie hierarchy od kierowania Kościołem.  Wynikiem tego 25 lutego 1948 roku po wcześniejszej rewizji pomieszczeń i przesłuchaniu metropolita zostaje osadzonym w areszcie domowym, w którym przebywał do maja 1951 roku. Korzystał z kaplicy domowej przeniesionej z Otwocka. 30 czerwca 1948 roku. Wynikiem różnych starań i poszukiwań miejsca godnego dla hierarchy, zostaje on przeniesiony do Sosnowca. Sam metropolita chciał, aby umieszczono go w Krakowie, jednak władze wyznaniowe Sosnowiec argumentowały „względami klimatycznymi". Zabroniono metropolicie sprawowania publicznych nabożeństwa, jak i opuszczania miejsca zamieszkania. Metr. Dionizy przebywał w towarzystwie ks. Atanazego Semeniuka, który został mianowany osobistym kapelanem hierarchy oraz mniszek Eudoksji (Polańskiej) i Olgi.

Klimat Sosnowca nie sprzyjał zdrowiu metropolity i pragnął on umrzeć w Warszawie, albowiem tam spoczywa jego matka. Inwigilacji podlegał cały plan dnia hierarchy. Informatorzy wiedzieli o osobach go odwiedzających, szczegółowym rozkładzie dnia, korespondencji. Inwigilacji poddane były również osoby zamieszkujące razem z metropolitą. M.in. w 1952 roku aresztowano ks. Atanazego Semeniuka, spowiednika metropolity, na którym chciano wymusić zeznania obciążające hierarchę. W marcu 1956 roku stwierdzono, iż ze względu na wiek metropolita nie może przejawiać wrogiej działalności. 20 marca 1957 roku metropolita uzyskał zgodę na powrót do stolicy, jednak do 15 maja 1958 roku przebywa w Sosnowcu. Po powrocie do Warszawy hierarcha podupada dość mocno na zdrowiu. Mocno też przeżył śmierć siostry Aleksandry. Metropolita Dionizy umiera o godzinie 2 w nocy, 15 marca 1960 roku.

Pogrzeb odbył się 19 marca 1960 roku w Katedrze Metropolitalnej św. Marii Magdaleny. Nabożeństwu przewodniczył metropolita Tymoteusz w asyście licznie zgromadzonego duchowieństwa i wiernych. Pomimo działań mających na celu wyciszenie uroczystości pogrzebowych, zgromadziły one wiernych z różnych zakątków świata.

Metropolita Dionizy (Waledyński) to bardzo piękna i jedna z największych postaci Prawosławia na terenach Polski. Zadziwiająca, a jednocześnie godna naśladowania jest jego umiejętność łączenia wielu obowiązków i funkcji na raz. Potrafił w pełni profesjonalnie i odpowiedzialnie w duchu miłości kierować Cerkwią w najtrudniejszym okresie jej funkcjonowania. Nie szczędząc przy tym własnych sił, miłości, poświęcenia. Zadziwia, pomimo wielu innych funkcji, rozwój intelektualny hierarchy. Znajduje czas na pracę naukową, dużo publikuje. Z zamiłowaniem pragnie również nauczać innych, powołując do życia Studium Teologii Prawosławnej, czy Seminarium Duchowne. Trzeci aspekt wyjątkowości hierarchy to otwartość na działanie charytatywne i misyjne. Jest nie tylko dostojnikiem kościelnym, ale i miłosiernym samarytaninem, któremu ludzkie zło i problemy nie są obce. Metropolita Dionizy to szczególna postać, godna naśladowania i ciągłego poznawania.

Remigiusz Sosnowy