Kriestnyj Chod. Podążając za Chrystusem - tekst i film

07.06.2013

 Jeśli kto chce iść za Mną, niech zaprze samego siebie,

a weźmie krzyż swój i niech idzie za Mną. (Lk. 9.23).

 Kriestnyj chod – procesja z Krzyżem – stanowi nieodłączną część prawosławnej liturgicznej praktyki. Każdy z nas  ze szczególnym odczuciem czegoś podniosłego niejednokrotnie brał udział  w takich procesjach, stanowiących integralną część świętowania Paschy Chrystusowej, świąt parafialnych(priestolnych prazdnikow), oraz innych znaczących wydarzeń w życiu każdego prawosławnego chrześcijanina.  Św. Filaret tak opisuje udział w procesji krzyżowej: Gdy wyruszasz z procesją  krzyżową, powinieneś zdawać sobie sprawę, że idziesz pod przewodnictwem tych świętych,  których ikony podczas niego są niesione, zbliżając się do Samego Pana Boga na tyle, biorąc pod uwagę naszą niemoc, na ile jest dla nas możliwe. Świętość ziemska znamionuje i przywołuje świętość niebiańską.

Jakie są początki pobożnego zwyczaju urządzania krestnych chodow? Ojcowie Kościoła, wprowadzając ten zwyczaj, prawdopodobnie wzorowali się na praktyce starotestamentowej. Niejako zapowiedzią dzisiejszych procesji stały się: wędrówka izraelitów z Egiptu do ziemi Obiecanej; siedmiokrotne okrążenie pochodu z  Arką Przymierza ścian Jerycha, wskutek którego nieprzystępne ściany grodu  padły, na głos trąb i zawołanie całego narodu; oraz uroczystości z okazji przeniesienia Arki przymierza urządzanych przez biblijnych króli Dawida i Salomona.  W wielu przypadkach taka procesja symbolizowała niemoc ludu i nadzieję na pomoc ze strony Boskiego majestatu. W czasach nowotestamentowych Sam Pan nasz Jezus Chrystus daje nam przykład, wstępując do Jerozolimy w otoczeniu rzeszy ludu, wołającej: „Hosanna synu Dawidowemu!”(Mt. 21.9).

W pierwszych wiekach swojego istnienia Kościół Chrystusowy nie mógł otwarcie wyznawać swojej wiary, ani, tym bardziej, urządzać procesji. W czasach prześladowań procesje sprowadzały się do przeniesienia szczątków męczenników do miejsca złożenia do grobu, co odbywało się pod osłoną nocy.

Do IV wieku chrześcijanie procesyjnie podążali albo wraz z relikwiami świętych Pańskich, albo udając się  do miejsc świętych. Natomiast procesje, podczas których był niesiony Krzyż Święty,  zapoczątkował św. Jan Chryzostom. Dowiadujemy się o tym między innymi z dzieł Sokratesa Scholastyka (zm. ok. 450 r.). Z biegiem czasu w  Bizancjum takie procesje upowszechniły się i zaczęły towarzyszyć wszystkim znaczącym wydarzeniom z życia Kościoła i państwa: przeniesienie relikwii świętych, założenie fundamentów świątyni lub jej oświęcenie, najazd nieprzyjaciół lub zwycięstwo nad nimi. Szczególne znaczenie miały procesje, które obywały się w przypadku klęsk żywiołowych, powodzi lub posuchy, szerzenia się epidemii i tym podobnych nieszczęść, postrzeganych jako kara Boża za grzechy ludu.  Takie procesje nosiły miano pokutnych.

Podczas procesji niesiono Krzyż Święty, ikony Zbawiciela i Bogarodzicy, chorągwie oraz wodę święconą.

Na Rusi tradycja procesji z Krzyżem została zaszczepiona wraz z chrześcijaństwem. Podobnie jak w Imperium Bizantyjskim, procesje kościelne zaczęły towarzyszyć wszystkim znaczącym wydarzeniom życia całego ludu.

We współczesnej praktyce najbardziej znane są procesje wielkiego tygodnia, oraz okresu Paschalnego, jak również procesje okazjonalne, podczas których, wedle słów Ojców Kościoła, uświęcane są wszystkie żywioły natury, sama ziemia, po której jakby stąpa sam Zbawiciel oraz święci, ikony których są niesione.

Ze względu na powód i znaczenie liturgiści rozróżniają pokutne, błagalne oraz dziękczynne procesje.  

Jednak że, podobnie jak Pascha jest Świętem wszystkich świąt (prazdnikow Prazdnik) paschalny krestnyj chod zajmuje szczególne miejsce w życiu Cerkwi.  Podczas Paschalnej Połunocznicy my opłakujemy zmarłego Chrystusa, po czym Płaszczanica, ikona z Jego świętym wizerunkiem, jest zanoszona do ołtarza. Przez kilka chwil cała świątynia ogarnięta jest wyczekującą ciszą i półmrokiem. I oto z ołtarza, jakby z oddali, słyszy się słowa śpiewanej przez duchownych stichiry: „Zmartwychwstanie Twoje Chryste Zbawco, aniołowie opiewają na niebiosach, toteż nam na ziemi pozwól całym sercem Ciebie wychwalać!”  Śpiew stopniowo wzmaga i wypełnia całą świątynie. Z ołtarza wychodzą odziani w białe szaty duchowni.  Rozpoczyna się procesja. Na jej czele jest niesiony Krzyż – niezwyciężony oręż, znak zwycięstwa nad śmiercią, odwieczna zapowiedź Zmartwychwstania. Uczestnicy procesji upodobniają się niewiastom, niosącym wonności, aby namaścić Przenajświętsze Ciało swego Pana. Lecz oto anioł wita ich pytaniem: „Czemuż pośród zmarłych poszukujecie Żywego?” Zamknięte dotąd drzwi cerkwi, symbolizujące przywalone ciężkim kamieniem  wejście do grobu Chrystusa, otwierane są na oścież i cała cerkiew rozbrzmiewa tryumfalnym Christos Woskriesie!  Po zakończeniu Paschalnej Jutrzni i Liturgii my wespół z całą Cerkwią – Oblubienicą Chrystusa – idziemy z procesją na  spotkanie Zmartwychwstałego.

W tradycji pierwszych wieków chrześcijaństwa, Pascha była również czasem połączenia się z Chrystusem nowych członków w sakramencie Chrztu Świętego.  Nowo ochrzczeni  w białych szatach, trzymając zapalone świece, od miejsca chrztu udawali się procesyjnie do miejsca zebrania wspólnoty chrześcijan,  gdzie ich spotykał uroczysty śpiew: W imię Chrystusa ochrzczeni przyoblekli się w Chrystusa! Jedność z Chrystusem odnajdywała swoje doskonałe zwieńczenie w sakramencie Eucharystii. Nasze dzisiejsze Paschalne procesje niewątpliwie zawierają element tej młodzieńczej radości z natchnionych czasów początków chrześcijaństwa.

Niniejszy artykuł jest zaledwie przycinkiem do obszernego zagadnienia historii i symboliki Kriestnogo Choda, a jeszcze bardziej – zachętą do zgłębiania przeobfitej Tradycji Świętej Świętego Powszechnego Kościoła Prawosławnego, która to Tradycja bynajmniej nie jest zmurszałym zwojem, pełnym niezrozumiałych archaicznych przepisów, lecz tętniącym życiem źródłem Mądrości Bożej,  objawionej naszym świętym przodkom, pieczołowicie przez nich przechowaną i przekazaną w nasze ręce jak drogocenny dar,  Wiary, Nadziei i Miłości.

Jako ilustrację do tych rozważań proponujemy uwadze Braci i Sióstr krótki film pod tytułem: „Kriestnyj Chod. Podążając za Chrystusem”.

Ks. protod. Paweł Korobeinikov